NOWE DANE DO POZNANIA POCZĄTKÓW PALEOLITU ŚRODKOWEGO W POLSCE. BADANIA JASKINI BIŚNIK

MACIEJ T. KRAJCARZ1, PIOTR MOSKA2, MAGDALENA PROCYK-SUDOŁ3, KRZYSZTOF CYREK3, ANDRZEJ WIŚNIEWSKI4

1INSTUTUT NAUK GEOLOGICZNYCH, POLSKA AKADEMIA NAUK, UL. TWARDA 51/55, 00-818 WARSZAWA
2ZAKŁAD GEOCHRONOLOGII I BADAŃ IZOTOPOWYCH ŚRODOWISKA, INSTYTUT FIZYKI, POLITECHNIKA ŚLĄSKA, UL.
KONARSKIEGO 22B/216, 44-100 GLIWICE
3INSTYTUT ARCHEOLOGII, UNIWERSYTET IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W TORUNIU, SZOSA BYDGOSKA 44/48, 87-100 TORUŃ
4INSTYTUT ARCHEOLOGII, UNIWERSYTET WROCŁAWSKI, UL. SZEWSKA 48, 50-139 WROCŁAW

Wczesna faza paleolitu środkowego, przypadająca na późny plejstocen środkowy (MIS9-MIS6), to
okres wdrożenia przez ludzi archaicznych na terenie Eurazji nowych technologii produkcji półsurowca oraz
stopniowe odchodzenie od ciężkich, wielofunkcyjnych narzędzi kamiennych (Adler et al. 2014; Moncel et al.
2020). Jednakże w niektórych regionach, takich jak Europa środkowa, jest on słabo poznany (Richter 2015;
Wiśniewski 2014). Główną przeszkodę stanowi brak lub niewielka liczba datowań sedymentów, z których
pochodzą artefakty kamienne. Deficyt informacji na temat chronologii stanowisk z tego okresu utrudnia
poznanie nie tylko dynamiki zasiedlania interesującego nas regionu przez ludzi, ale także nie daje odpowiedzi
na pytanie, czy wspomniane zmiany technologiczne zostały wprowadzone w tym samym okresie w całej Eurazji, czy istniały jednak pewne różnice terytorialne. Celem tego referatu jest prezentacja rezultatów datowań dwóch
późno-środkowoplejstoceńskich warstw 18 i 19 z Jaskini Biśnik, znajdującej się w pobliżu miejscowości Smoleń, woj. śląskie (ryc. 1).

Obie warstwy dostarczyły inwentarzy środkowopaleolitycznych (Cyrek, 2021; Cyrek et al. 2014).
Poprzednie datowanie warstw oparte było na rezultatach zastosowania metody termoluminescencyjnej
sedymentów oraz przepalonych wyrobów krzemiennych (TL) a także metody uranowo-torowej (U/Th) kości
(Cyrek et al., 2014; Krajcarz et al., 2014). Duże znaczenie odegrała także analiza biostratygraficzna. Ponieważ
próby te odznaczały się dużą rozbieżnością wyników, chronologia starszych warstw w Jaskini Biśnik stała się
przedmiotem bardzo ożywionych dyskusji ujawniających różne opinie (Tab. 1).

W 2021 roku rozpoczęto prace w ramach projektu finansowanego przez NCN (grant nr 2020/39/B/HS3/02277). Jednym z jego celów jest poznanie chronologii wczesnej fazy paleolitu środkowego w Europie środkowej. W ramach tego przedsięwzięcia pobrano 5 próbek do oceny wieku za pomocą metody optoluminescencyjnej z warstwy 18 i 19 Jaskini Biśnik. Z uwagi na środkowoplejstoceński wiek sedymentów zdecydowano się zastosować metodę post-IR IRSL ((pIRIR) opartą na analizie sygnału skaleni potasowych (ryc. 2). Próby datowania ziaren kwarcu w tak starych sedymentach przynoszą silnie zróżnicowane wyniki. Aby lepiej rozpoznać dynamikę środowiska sedymentacyjnego z tych samych warstw pobrano serię próbek mikromorfologicznych. Próbki zostały pobrane z dwóch przekrojów zlokalizowanych w obrębie głównej komory jaskini.

Uzyskane wyniki datowania warstwy 18 i 19 sytuują je w przedziale od około 150 do 270 ka. Pozwala to korelować znalezione w tych warstwach artefakty z MIS 6 oraz MIS 7 (Tab. 1). Nowe datowania są zgodne z modelem geologicznych i ekologicznych zmian w późnym okresie plejstocenu środkowego. Pobyt grup ludzkich przypada na okres synchronizowany z ociepleniem oraz początkiem przedostatniego ochłodzenia glacjalnego. Porównując uzyskane rezultaty z datowaniami z otwartych stanowisk niemieckich (Lauer, Weiss 2018) można stwierdzić, że Jaskinia Biśnik była wizytowana nieco później niż, np. region Turyngii. Być może wyznacza to ogólny trend związany z późniejszym docieraniem do Europy środkowej grup ludzkich propagujących nowe rozwiązania technologiczne.

Literatura:
Adler, D.S., Wilkinson, K.N., Blockley, S., et al. 2014. Early Levallois technology and the Lower to Middle Paleolithic
transition in the Southern Caucasus. Science 345, 1609–1613. doi:10.1126/science.1256484
Cyrek, K., 2021. The oldest phases of the Levallois method and the beginnings of the Middle Palaeolithic at the northern
foreland of the Carpathians. Quaternary International 595, 12-29.
Cyrek, K., Socha, P., Stefaniak, K., Madeyska, M., Mirosław-Grabowska, J., Sudoł, M., Czyżewski, Ł., 2010. Palaeolithic
of Biśnik Cave (Southern Poland) within the environmental background. Quaternary International 220, 5-30.